Holokaust Romów doczekał się godnego miejsca pamięci
Państwowe Muzeum Kultury Romskiej w Brnie otworzyło 23 kwietnia 2024 r. Pomnik Holokaustu Romów i Sinti w Czechach. Stanął on w miejscowości Lety, na terenie byłego obozu koncentracyjnego dla Romów z czasów II wojny światowej. Dyskusje o budowie godnego miejsca pamięci zaczęto w 1995 roku. Budowa pomnika kosztowała 102 miliony czeskich koron i trwała blisko dwa lata.
Premier Petr Fiala (ODS) powiedział dziś, że pomnik powinien powstać znacznie wcześniej, ale według niego państwo zwlekało z zakupem gruntu. Prezydent Petr Pavel określił pomnik jako pamiątkę dla przyszłych pokoleń. Według niego ma on przypominać o strasznych czynach, jakie miały tam miejsce. Miejsce pamięci zostanie udostępnione zwiedzającym 12 maja br.
Pomnik powstał w miejscu, gdzie od lat 70-tych ubiegłego wieku znajdowała się ferma trzody chlewnej. Państwo kupiło świniarnię w 2018 roku za 450 mln koron, w czasie rządów premiera Bohuslava Sobotki z Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej. Do tego czasu w 13 halach w Letach mieściło się nawet 13 tys. świń. Pozostałości jednej z chlewni stały się częścią pomnika.
Kompleks zajmuje ponad 100 tys. metrów kwadratowych, łącznie z pobliskim cmentarzem prowizorycznym, na którym pierwszy pomnik powstał już w 1995 roku. Zewnętrzna część nowego kompleksu będzie dostępna dla zwiedzających przez cały rok w godzinach otwarcia. W centrum znajduje się ekspozycja stała. Częścią wystawy są relacje świadków w formie audiowizualnej.
„Wreszcie możemy z godnością upamiętnić romskie ofiary potwornej ideologii. Trzeba jednak przyznać, że wszystko trwało zbyt długo. Pomnik powinien stanąć tu znacznie wcześniej” – powiedziała dziś Fiala. Według niego powolne podejście do tej kwestii towarzyszy historii kraju od kilkudziesięciu lat. Wszystko przełożyło się na długotrwałe przygotowania miejsca pamięci.
Prezydent Pavel oświadczył, że przez długi czas zaniedbywano kwestię istnienia ofiar romskich podczas drugiej wojny światowej. „Poprzez pomnik spłacamy teraz trwający od kilkudziesięciu lat dług społeczny wobec Holokaustu Romów” – powiedział. Dodał, że Lety mają ambicję przybliżania ludzi do historii. „Minęło 30 lat, odkąd mój poprzednik Václav Havel odsłonił w tym miejscu skromny pomnik. Dziś kontynuujemy to wydarzenie” – powiedział.
Według ministra spraw zagranicznych Jana Lipavskiego (Piraci) historia tego miejsca przypomina o wartości ludzkiego życia, jest miejscem wspólnej pamięci i wiele mówi o stanie społeczeństwa. „Jeśli zamkniemy oczy na zło, zło nie zniknie. Nie możemy usprawiedliwiać zła, musimy ze złem walczyć” – powiedział. Według niego wielka ferma trzody chlewnej z lat 70. XX w. stała się symbolem niewrażliwości poprzedniego reżimu na pamięć o ofiarach prześladowań rasowych podczas II wojny światowej, a przez dziesięciolecia stała się także symbolem głęboko zakorzenionych uprzedzeń wobec etniczności romskiej oraz lekceważenie jej historii i cierpienia.
Według historyków od sierpnia 1942 do maja 1943 przez obóz koncentracyjny Lety przeszło 1 308 Romów, mężczyzn, kobiet i dzieci, z czego 327 zginęło, a ponad 500 trafiło do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu.
23 kwietnia 2024 r., źródło ČTK, zdjęcie: Muzeum Kultury Romskiej w Brnie
