Nieprawda i sondaże w czeskiej polityce

Problem dezinformacji, demagogii, manipulacji, czy kłamstwa w politycznym dyskursie jest tak stary, jak stara jest polityka. W ostatnich latach jednak zdaje się, że przybrał na sile, w wyniku rozwoju mediów internetowych, szczególnie społecznościowych i w wyniku skomplikowanej sytuacji międzynarodowej.

Doprowadziło między innymi do popularyzacji dotychczas mało znanego pojęcia postprawdy, by w jakiś sposób ograniczyć używanie słowa kłamstwo. Jednym z następstw tego stanu rzeczy są także medialne, obywatelskie i naukowe inicjatywy walki z rozpowszechnianiem nieprawdziwych informacji, czy demaskowaniem politycznych kłamstw. Tak zwany factchecking, a więc sprawdzanie wypowiedzi polityków i przekazów medialnych pod względem ich zgodności ze stanem rzeczywistym ma swoją emanację również w Republice Czeskiej. Od 2012 r. działa portal o nazwie Demagog.cz, który weryfikuje wypowiedzi czeskich polityków w mediach pod kątem ich zgodności z prawdą.

Wyniki badań zespołu Demagoga w zestawieniu z wynikami ostatnich sondaży większości instytutów badawczych są zatrważające. Skłaniają bowiem do ogólnego wniosku, że ugrupowania i politycy, którzy mają najgorsze statystki w Demagogu, cieszą się największym poparciem, czy popularnością czeskiej opinii publicznej (ostatni sondaż tu ). Innymi słowy, ci prowadzą w aktualnych sondażach i rankingach zaufania, którzy najwięcej nieprawdy zawarli w swoich wypowiedziach. Ci zaś, którzy mają umiarkowane, a nawet zadowalające wyniki na portalu Demagog.cz, tracą poparcie w ostatnich miesiącach i nie jest pewna ich przyszłość w czeskiej polityce. Quo vadis, Republiko?

Na podstawie danych szczegółowych z portalu Demagog.cz, można sporządzić zestawienia zweryfikowanych wypowiedzi i porównać ich skale w poszczególnych partiach oraz indywidualnie. Każdą z wypowiedzi można sprawdzić na stronie www.demagog.cz, z załączoną do niej argumentacją, która pozwala na przyporządkowanie jej do konkretnego typu wypowiedzi.

W niniejszej analizie nie jest brana pod uwagę partia SPO (Partia Praw Obywateli, od 2014 r. SPOZ, od Zemanowcy), którą monitoruje Demagog, ponieważ jej poparcie w sondażach oscyluje w granicach błędu statystycznego i z reguły jest zaliczane do kategorii Inne.Nie należy jednak pomijać faktu, że partia wspiera Miloša Zemana. Poparcie dla prezydenta i jego popularność nie przekładają się na mimo wszystko na poparcie dla partii SPO (SPOZ).

Z pierwszego zestawienia (Tabela 1) wypowiedzi każdego typu (prawda, nieprawda, wypowiedź nieweryfikowalna, wypowiedź zwodnicza) i odsetka wypowiedzi nieprawdziwych wynika, że wśród najpopularniejszych aktualnie partii politycznych w Republice Czeskiej nie ma takiego ugrupowania, którego członkowie mówiliby tylko i wyłącznie prawdę. Średnia dla rozpatrywanych ugrupowań, to 12,9 proc. wypowiedzi nieprawdziwych.

Tabela 1. Wypowiedzi partii politycznych do 5 czerwca 2017 r. (opracowanie własne, na podstawie Demagog.cz)

Poniżej średniej znalazły się Czeska Partia Socjaldemokratyczna – 10,2 proc. wypowiedzi typu nieprawda, Chrześcijańsko-Demokratyczna Unia z Czeską Partią Ludową- 7,5 proc., Obywatelska Partia Demokratyczna – 11,6 i TOP 09 – 11,1. Powyżej zaś ruch ANO 2011 z 15,2 proc. wypowiedzi nieprawdziwych i Komunistyczna Partia Czech i Moraw – 21,7, a więc ugrupowania, które w poniżej przywołanym badaniu opinii publicznej znajdują się na pierwszym i trzecim miejscu pod względem poparcia w maju 2017 r. (Wykres 1.).

Warto zwrócić jeszcze uwagę na fakt, że partią którą cechuje najniższy odsetek nieprawdy w wypowiedziach jej członków są chadecy, z zaledwie 7 proc. poparcia. Jeszcze bardziej może przygnębiać fakt, że partia komunistyczna mająca najwięcej wypowiedzi nieprawdziwych (1/5), aktualnie znajduje się już na drugim miejscu sondaży (czerwiec-lipiec). Poważnie bowiem spadło poparcie dla socjaldemokratów. Natomiast ugrupowanie znajdujące się na drugim miejscu pod względem odsetka nieprawdziwych wypowiedzi jego członków (15,2 proc.), a więc ANO 2011 jest faworytem sondażów i – przypomnijmy – członkiem trójkoalicji rządzącej w Republice Czeskiej. Jak dotąd wszystkie badania opinii publicznej wskazują, że ANO będzie zwycięzcą wyborów do Izby Poselskiej w październiku tego roku i prawdopodobnie liderem przyszłej koalicji.

Wykres 1.  Poparcie dla partii politycznych w maju 2017 r.  (źródło: Median)

Na podstawie danych przedstawiających liczbę poszczególnych typów wypowiedzi z ust liderów partii politycznych dostępnych na portalu Demagog.cz, również można sporządzić podobne do tego dla partii zestawienie. Z uwagi na fakt, że w ciągu ostatnich kilku miesięcy poparcie w sondażach dla Partii Demokracji Bezpośredniej (SPD) pod przewodnictwem Tomia Okamury zbliżyło się do granicy pięciu procent, warto wziąć pod lupę wypowiedzi lidera tego ugrupowania, mimo iż nie zostało ono jeszcze uwzględnione przez zespół Demagoga. Za niezbędne w kontekście tych analiz i zbliżających się wyborów prezydenckich w 2018 r., wydaje się również dodanie do zestawienia kolejnego nazwiska – prezydenta Republiki Czeskiej, Miloša Zemana.

Tabela 2. Wypowiedzi poszczególnych polityków do 5 czerwca 2017 r. (opracowanie własne, na podstawie Demagog.cz)

Wśród liderów partii politycznych również obserwujemy pewien odsetek wypowiedzi zawierających nieprawdę. Średnia dla rozpatrywanej grupy czeskich polityków wynosiła według danych z 5 czerwca - 15 proc. Najwięcej komunikatów ocenionych przez Demagoga jako nieprawdziwe, odnotowano u Tomia Okamury z partii SPD – prawie ¼ wypowiedzi. Na drugim miejscu znalazł się zaś przewodniczący komunistów - Vojtěch Filip z niemal 21 proc. Niewiele niższy odsetek nieprawdy cechował też prezydenta Zemana, u którego doliczono się ponad 20 proc. wypowiedzi zakwalifikowanych jako nieprawda. Nieco dalej, ale jeszcze powyżej średniej znalazł się lider ruchu ANO 2011, Andrej Babiš. Przypomnijmy, że do niedawna był on ministrem finansów i został odwołany przez premiera Bohuslava Sobotkę w wyniku podejrzeń o unikanie podatków i niejasne pochodzenie jego majątku, pozwalającego na zaliczenie Babiša do grona najbogatszych Czechów (2. Miejsce, Forbes 2016).

Tuż pod granicą średniej znalazł się jeden z największych krytyków Andreja Babiša, który zresztą także nie szczędzi mu swoich negatywnych komentarzy, Miroslav Kalousek z TOP 09, z 14,5 proc. wypowiedzi nieprawdziwych. Poniżej średniej znaleźli się premier Bohuslav Sobotka – 8,1 proc., potem Petr Fiala – 7,2 i Pavel Bělobradek z 6,7 proc. komunikatów nieprawdziwych. Należy podkreślić, że lider czeskich chadeków, podobnie do pozostałych członków tej partii wypowiadających się w mediach, najlepiej wypada w analizie prawdomówności Demagoga.

Wyniki badania opinii publicznej dotyczące zaufania do polityków (Tabela 3.) wskazywały jeszcze w kwietniu na prowadzenie prezydenta Zemana i Andreja Babiša. Bohuslav Sobotka był dopiero szósty, a Pavel Bělobradek znalazł się na dziewiątym miejscu. Oznacza to, że ci sami liderzy partyjni i jednocześnie polityczni, które najczęściej mijają się z prawdą, według powyższego zestawiania, cieszą się największym zaufaniem. Ci zaś, których wypowiedzi nieprawdziwe osiągają maksymalnie 8 proc. wszystkich, znajdują się na gorszych miejscach w rankingu zaufania.

Tabela 3. Zaufanie do polityków w kwietniu 2017 r. (fragment, źródło: CVVM)

Oczywiście należy dodać, że badania zespołu Demagoga mogą być nieco niemiarodajne ze względu na to, że w przypadku każdej z partii, czy każdego z polityków brana pod uwagę liczba wypowiedzi była różna. Trzeba się z tym rzecz jasna liczyć. Wprawdzie badacze z portalu twierdzą, że sprawdzają wszystkie wypowiedzi w danej debacie, ale zastrzegają też, aby wyników nie traktować jako narzędzia identyfikującego kłamców w czeskiej polityce. Potraktujmy je oraz niniejszą analizę jako inspirację do dalszych badań i obserwacji czeskiej polityki.